Khói Hàn Chì Có Độc Không?

Trong quá trình hàn điện tử, khói hàn chì là tác nhân gây ô nhiễm không khí trực tiếp và tiềm ẩn nhiều nguy cơ đối với sức khỏe con người. Vậy khói hàn chì có độc không, có gây ung thư không và cách nào để phòng tránh hiệu quả? 

Bài viết dưới đây, An Toàn Việt sẽ giúp bạn hiểu rõ thành phần khói hàn chì, tác hại, cũng như những biện pháp an toàn khi làm việc với chì mà người lao động cần đặc biệt lưu ý.

Khói hàn chì là gì?

Hàn chì là quy trình kỹ thuật sử dụng nhiệt để làm nóng chảy một hợp kim có nhiệt độ nóng chảy tương đối thấp, trong khoảng từ 90 – 450 °C (200- 840 °F), nhằm mục đích liên kết các bề mặt kim loại lại với nhau. Phổ biến trong ngành công nghiệp điện, điện tử (để gắn linh kiện vào bo mạch) và trước đây cũng được dùng trong hàn ống nước.

Khói hàn chì sinh ra trong quá trình gắn linh kiện vào bo mạch

Nhiệt độ nóng chảy của các loại chì hàn chì phổ biến thường nằm trong khoảng 180°C - 190°C. Khi quá trình hàn diễn ra, nhiệt độ cao làm bốc hơi một phần chì và các hợp chất trong que hàn, tạo ra khói hàn chì, hay còn gọi là khói chì. Đây là hỗn hợp bao gồm các hạt bụi kim loại cực nhỏ và khí độc sinh ra trong quá trình làm nóng chảy hợp kim.

Loại khói này thường chứa các hơi kim loại độc hại, bao gồm chì, thiếc, các oxit kim loại và chất phụ gia từ lõi nhựa thông (flux).

Khói hàn chì có độc không?

Câu trả lời là: Có. Khói hàn chì cực kỳ độc hại và là mối nguy hiểm nghiêm trọng đối với sức khỏe người lao động nếu tiếp xúc thường xuyên trong môi trường không được kiểm soát tốt.

Khói hàn chì chứa nhiều hơi kim loại độc hại như chì (Pb), thiếc (Sn), oxit kim loại và các hợp chất hữu cơ từ nhựa thông (flux). Đáng chú ý, bụi chì siêu nhỏ (0.01–2 micron) dễ dàng xâm nhập sâu vào phổi qua đường hô hấp, sau đó đi vào máu và tích tụ trong các cơ quan nội tạng.

Đặc biệt, chì là kim loại nặng có độc tính cao, đã được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (EPA) xếp vào nhóm gây độc hệ thần kinh trung ương. Nếu tiếp xúc thường xuyên mà không có biện pháp bảo hộ phù hợp, khói hàn chì có thể:

• Gây nhiễm độc chì mãn tính

• Làm suy giảm trí nhớ, đau đầu, mệt mỏi

• Tác động tiêu cực đến khả năng sinh sản

• Tăng nguy cơ ung thư theo thời gian

Các tác hại cụ thể của việc hít phải khói hàn chì

Việc hít phải khói hàn chì dù trong thời gian ngắn hay kéo dài đều gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe, đặc biệt với những người làm việc trong môi trường kín, thiếu thông gió hoặc không được trang bị bảo hộ đúng cách. Dưới đây là các hại của khói hàn chì.

Khói hàn chì độc hại tác động đến sức khỏe do sự tích tụ của chì

Ảnh hưởng đến hệ hô hấp (chủ yếu do flux): Do khói hàn chứa các hạt bụi kim loại siêu mịn và hơi độc, xâm nhập sâu vào phổi, gây ra ho kéo dài, viêm phế quản, khó thở và hen suyễn nghề nghiệp (do mẫn cảm với nhựa thông).

Nhiễm độc chì: Chì là kim loại nặng có khả năng tích lũy trong cơ thể, đặc biệt ở gan, thận, xương và máu. Hít phải khói chì liên tục có thể các triệu chứng điển như đau đầu, suy giảm trí nhớ, rối loạn giấc ngủ, tê tay chân và mệt mỏi kéo dài.

Tổn thương hệ thần kinh: Làm suy giảm khả năng tập trung, gây trầm cảm, lo âu, thay đổi hành vi hoặc rối loạn cảm xúc. Giảm khả năng sinh sản ở cả nam và nữ, tăng nguy cơ sảy thai, sinh non, dị tật bẩm sinh ở thai nhi.

Tăng nguy cơ ung thư: Chì và các hợp chất của nó được Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC) xếp vào nhóm 2A (có khả năng gây ung thư cho người). Một số sản phẩm phân hủy của chất trợ hàn như formaldehyde cũng là chất gây ung thư (Nhóm 1). Do đó, tiếp xúc lâu dài và không được bảo vệ với khói hàn chì làm tăng nguy cơ mắc các bệnh ung thư, đặc biệt là ung thư phổi và đường hô hấp.

Các biện pháp phòng tránh và giảm thiểu tác hại của khói hàn chì

Áp dụng các biện pháp an toàn khi hàn chì là cực kỳ quan trọng để bảo vệ sức khỏe người lao động. Ưu tiên hàng đầu là các giải pháp kỹ thuật, sau đó đến trang bị bảo hộ cá nhân và quy trình làm việc. Đây là cách phòng tránh khói hàn chì hiệu quả:

Hệ thống thông gió

Đảm bảo khu vực làm việc có hệ thống thông gió chung tốt để pha loãng không khí ô nhiễm. Có hai dạng hệ thống thông gió cần kết hợp.

Thông gió tổng (toàn phòng): Giúp đảm bảo luồng không khí luôn được luân chuyển liên tục, duy trì áp suất dương, tránh tích tụ khói chì và các chất gây ô nhiễm trong phòng.

Thông gió cục bộ tại chỗ (Local Exhaust Ventilation – LEV): Là hệ thống ống hút hoặc chụp hút đặt trực tiếp gần mũi hàn (cách tối đa 10–15 cm). Khói hàn sinh ra sẽ bị hút đi ngay tại điểm phát tán, giúp ngăn không cho khói lan rộng ra toàn bộ khu vực làm việc.

Thiết bị hút khói hàn chì

Đây là biện pháp hiệu quả nhất. Sử dụng hệ thống hút khói cục bộ như máy hút khói hàn chì để hút khói hàn chì trực tiếp tại điểm phát sinh (đầu mỏ hàn).

 Áp dụng hệ thống hút khói giúp loại bỏ khói và các hạt độc hại

Các loại máy hút phổ biến như máy hút đặt trên bàn, máy hút có ống hút linh hoạt, hệ thống hút tích hợp trên đầu mỏ hàn.

Cần đảm bảo miệng hút đặt càng gần vị trí hàn càng tốt và bộ lọc của máy hút được vệ sinh/thay thế định kỳ.

Đây là giải pháp cực kỳ hiệu quả cho các xưởng điện tử, trung tâm sửa chữa bo mạch, phòng nghiên cứu, và là thiết bị nên đầu tư nếu phải hàn chì thường xuyên trong không gian kín.

Thiết bị bảo hộ cá nhân (PPE)

Người lao động cần được trang bị đầy đủ các phương tiện bảo vệ cá nhân (PPE) sau:

Khẩu trang và Mặt nạ phòng độc: Sử dụng loại có khả năng lọc được hạt bụi mịn (N95, P95 hoặc cao hơn) và hơi hữu cơ/khí axit nếu cần (tùy thuộc vào loại flux). Cần đeo đúng cách và đảm bảo độ kín khít.

Kính bảo hộ: Bảo vệ mắt khỏi khói và vật bắn.

Găng tay: Tránh tiếp xúc da với chì và flux.

Quy trình làm việc an toàn

Bên cạnh thiết bị, thói quen làm việc đúng cách là yếu tố quyết định giảm thiểu nguy cơ.

Trang bị PPE cùng quy trình làm việc an toàn giúp bảo vệ người lao động khi làm việc

Giữ đầu và mặt tránh xa luồng khói bay lên.

Sử dụng nhiệt độ hàn thấp nhất có thể mà vẫn đảm bảo chất lượng mối hàn.

Giữ gìn vệ sinh khu vực làm việc, lau sạch bụi chì thường xuyên.

Thực hành vệ sinh cá nhân tốt: Rửa tay kỹ bằng xà phòng trước khi ăn, uống, hút thuốc và sau khi kết thúc công việc. Không ăn uống, hút thuốc tại khu vực hàn.

Sử dụng loại chì hàn không chì

Nếu điều kiện cho phép, nên thay thế bằng hợp kim hàn không chì (Sn-Cu hoặc Sn-Ag-Cu), vừa thân thiện môi trường, vừa giảm thiểu đáng kể nguy cơ nhiễm độc chì.

Lưu ý: Khói từ hàn không chì vẫn chứa các sản phẩm phân hủy của flux và có thể độc hại, do đó vẫn cần các biện pháp thông gió, hút khói và PPE tương tự. Tuy nhiên, việc này loại bỏ hoàn toàn nguy cơ nhiễm độc chì.

Kiểm tra sức khỏe định kỳ

Người lao động thường xuyên tiếp xúc với chì nên được theo dõi sức khỏe định kỳ, bao gồm xét nghiệm nồng độ chì trong máu (BLL) và kiểm tra chức năng hô hấp.

Xét nghiệm nồng độ chì trong máu

Xét nghiệm nồng độ chì trong máu định kỳ (3–6 tháng/lần).

Theo dõi các chỉ số chức năng gan, thận, thần kinh, hô hấp…

Được hướng dẫn nhận biết sớm dấu hiệu nhiễm độc chì: đau đầu kéo dài, giảm trí nhớ, mất ngủ, táo bón, mệt mỏi không rõ nguyên nhân.

Doanh nghiệp nên phối hợp với cơ sở y tế để xây dựng chương trình giám sát sức khỏe nghề nghiệp chuyên biệt, đảm bảo người lao động luôn trong trạng thái an toàn dài hạn.

Khói hàn chì có độc không? Câu trả lời chắc chắn là có. Nếu không kiểm soát đúng cách, khói hàn chì có thể gây ra nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. Vì vậy, trang bị bảo hộ đầy đủ và tuân thủ quy trình an toàn là điều bắt buộc trong môi trường làm việc với chì.