Bụi Mịn Là Gì? 7 Tác Hại Nghiêm Trọng và Cách Phòng Tránh Hiệu Quả

Hiện nay, bụi mịn đang trở thành vấn đề ngày càng nghiêm trọng ở nhiều thành phố lớn trên thế giới, đặc biệt là ở những khu vực có mức độ ô nhiễm không khí cao. Những hạt bụi nhỏ bé không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng không khí mà còn gây ra nhiều tác hại khôn lường đối với sức khỏe con người, đặc biệt đối với trẻ em, người già…

Vậy bụi mịn là gì, tác hại của bụi mịn ra sao và làm sao để phòng tránh? Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu chi tiết về những vấn đề này.

Bụi mịn là gì?

Bụi mịn (hay còn gọi là bụi PM2.5) là những hạt bụi có kích thước siêu nhỏ, thường có đường kính nhỏ hơn 2.5 micromet (µm), chỉ bằng khoảng 1/30 đường kính của sợi tóc con người. Những hạt bụi này có thể lơ lửng trong không khí suốt một thời gian dài, dễ dàng xâm nhập vào cơ thể thông qua đường hô hấp khi con người hít thở.

Định nghĩa của bụi mịn

Bụi mịn (hay còn gọi là bụi PM2.5) là những hạt bụi có kích thước siêu nhỏ, thường có đường kính nhỏ hơn 2.5 micromet (µm), chỉ bằng khoảng 1/30 đường kính của sợi tóc con người. Những hạt bụi này có thể lơ lửng trong không khí suốt một thời gian dài, dễ dàng xâm nhập vào cơ thể thông qua đường hô hấp khi con người hít thở.

Bụi mịn chủ yếu xuất phát từ ô nhiễm không khí do các hoạt động của con người, chẳng hạn như giao thông, công nghiệp, xây dựng, đốt nhiên liệu hóa thạch và thậm chí cả từ các nguồn thiên nhiên như cháy rừng. Mặc dù bụi mịn có thể không nhìn thấy bằng mắt thường, nhưng khi nồng độ của nó vượt quá mức cho phép, nó sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng.

Đặc điểm loại bụi mịn hiện nay

Bụi mịn được phân loại theo kích thước của các hạt bụi. Mỗi loại bụi mịn có những đặc điểm và tác động khác nhau đối với sức khỏe. Sau đây là các loại bụi mịn phổ biến:

- Bụi mịn PM10

Bụi PM10 là loại bụi có kích thước từ 10 micromet (µm) trở xuống. Các hạt bụi có thể dễ dàng xâm nhập vào hệ hô hấp nhưng khả năng đi sâu vào trong phổi và cơ thể của bụi PM10 không mạnh mẽ như bụi PM2.5 hay bụi siêu mịn. Mặc dù vậy, bụi PM10 vẫn có thể gây ra các vấn đề về hô hấp như viêm phế quản, viêm mũi…

Bụi mịn PM10 kích thước 10 micromet

Các hạt bụi PM10 thường xuất hiện trong môi trường ô nhiễm nặng nề, đặc biệt trong các khu vực có mật độ giao thông cao, hoạt động xây dựng hoặc các khu công nghiệp. Một trong những đặc điểm của bụi PM10 có thể được giải phóng vào không khí từ các nguồn ô nhiễm như khói xe, hoạt động xây dựng, quá trình công nghiệp…

Và vì kích thước của chúng lớn hơn, bụi PM10 thường không thể xâm nhập sâu vào phổi mà chỉ dừng lại ở các bộ phần gần miệng và mũi, nhưng nếu nồng độ bụi này quá cao, nó vẫn có thể gây ra các triệu chứng về đường hô hấp.

- Bụi mịn PM2.5

Bụi mịn PM2.5 hay còn gọi là bụi mịn, là loại bụi có kích thước nhỏ hơn 2.5 micromet, tức là nhỏ hơn khoảng 1/30 đường kính của một sợi tóc. Đây là loại bụi có tác hại nghiêm trọng nhất đối với sức khỏe con người.

Bụi mịn PM2.5 kích thước 2.5 micromet

Nhờ vào kích thước hạt bụi siêu nhỏ, bụi PM2.5 có thể dễ dàng xâm nhập sâu vào hệ hô hấp, thậm chí đi vào phế nang và máu, gây ra các vấn đề nghiêm trọng cho phổi, tim mạch và các cơ quan khác.

Bụi PM2.5 có thể tồn tại trong không khí lâu hơn so với bụi PM10, do đó nếu mức độ bụi PM2.5 trong không khí quá cao, chúng có thể gây ra các bệnh lý nghiêm trọng như viêm phổi, bệnh tim mạch, ung thư phổi và làm tăng nguy cơ mắc các bệnh về thần kinh như Alzheimer và Parkinson.

Ngoài ra, bụi mịn PM2.5 còn có thể làm giảm chất lượng không khí trong các khu vực đô thị và công nghiệp. Các hoạt động như giao thông, công nghiệp và đốt nhiên liệu hóa thạch (như than, dầu, khí…) là những nguyên nhân chính gây ra sự gia tăng nồng độ bụi PM2.5 trong không khí. Do đó, tiếp xúc với bụi mịn PM2.5 trong thời gian dài.

- Bụi siêu mịn PM1.0

Bụi siêu mịn PM1.0 là loại bụi có kích thước nhỏ hơn 1 micromet, nhỏ hơn rất nhiều so với bụi PM2.5. Đây là loại bụi cực kỳ nhỏ và có thể dễ dàng đi sâu vào trong phổi, thậm chí xâm nhập vào máu và tiếp tục di chuyển đến các cơ quan khác trong cơ thể. Do kích thước siêu nhỏ nên bụi gây tác động nghiêm trọng và tác hại dài hạn.

Bụi PM1.0 chủ yếu phát sinh từ các hoạt động công nghiệp và các quá trình đốt cháy nhiên liệu. Vì chúng có kích thước cực kỳ nhỏ, bụi siêu mịn PM1.0 rất khó được phát hiện và đo đạc, mặc dù chúng vẫn có mặt trong không khí, đặc biệt là trong các khu vực có mức độ ô nhiễm cao.

Bụi mịn PM1.0

Khi bụi mịn PM1.0 xâm nhập vào cơ thể, chúng có thể gây ra những tổn thương nghiêm trọng cho các mô trong cơ thể, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh nghiêm trọng như ung thư phổi, suy tim và thậm chí có thể tác động đến chức năng của não bộ, làm giảm khả năng nhận thức và gia tăng nguy cơ mắc các bệnh lý thần kinh.

Các loại bụi mịn như PM10, PM2.5 và PM1.0 đều có khả năng ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người, đặc biệt khi nồng độ bụi trong không khí vượt mức cho phép trong thời gian dài. Trong đó, bụi PM2.5 và bụi siêu mịn PM1.0 là những loại nguy hiểm nhất do khả năng xâm nhập vào cơ thể và gây ra nhiều bệnh lý nghiêm trọng.

Khi mức độ bụi mịn tăng cao, chung sẽ gây ra các vấn đề về sức khỏe. Chính vì vậy, việc giảm thiểu ô nhiễm bụi mịn trong không khí và có các biện pháp bảo vệ như đeo khẩu trang lọc bụi mịn, sử dụng máy lọc không khí và cải thiện chất lượng không khí là rất quan trọng để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

7 Tác hại nghiêm trọng của bụi mịn

Dù chỉ là những hạt bụi cực nhỏ, bụi mịn lại có khả năng gây ra hàng loạt hệ lụy cho sức khỏe con người và môi trường sống. Đặc biệt, bụi PM2.5 là gì đã không còn là câu hỏi xa lạ khi ngày càng nhiều nghiên cứu khoa học đã chỉ ra mối liên hệ trực tiếp giữa loại bùi này. Dưới đây là 7 tác hại của bụi mịn đã được khoa học chứng minh và cảnh báo.

Bụi mịn ảnh hưởng các bệnh về tim mạch

Các Bệnh về Đường Hô Hấp

Bụi mịn ảnh hướng đến sức khỏe như thế nào? Câu trả lời đầu tiên sẽ là nằm ở hệ hô hấp - cơ quan tiếp xúc trực tiếp với bụi mịn trong không khí. Khi chúng ta hít thở, bụi PM10 và đặc biệt là bụi PM2.5 dễ dàng xâm nhập sâu vào phế nang - nơi trao đổi oxy của phổi, gây viêm nhiễm và kích ứng đường hô hấp.

Các bệnh phổ biến do bụi mịn gây ra bao gồm:

- Viêm mũi dị ứng, viêm xoang.

- Viêm phế quản cấp và mãn tính.

- Hen suyễn (ở cả người lớn và trẻ em).

- Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD).

Đối tượng bị ảnh hưởng nặng nhất là người cao tuổi, trẻ nhỏ, người có bệnh nền về phổi và người thường xuyên tiếp xúc với môi trường ô nhiễm. Đặc biệt, bụi mịn và trẻ em là mối nguy hiểm cần được cảnh báo, bởi hệ hô hấp của trẻ chưa phát triển hoàn thiện, rất dễ bị tổn thương khi tiếp xúc với bụi mịn trong thời gian dài.

Các Bệnh về Tim Mạch

Tác hại của bụi mịn không chỉ dừng lại ở đường hô hấp mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ tim mạch. Khi các hạt bụi siêu mịn (như PM2.5 hoặc PM1.0) xâm nhập vào tăng nguy cơ hình thành cục máu đông.

Các vấn đề tim mạch do bụi mịn có thể bao gồm:

- Tăng nguy cơ đau thắt ngực, đột quỵ, nhồi máu cơ tim.

- Làm trầm trọng hơn các bệnh cao huyết áp và xơ vữa động mạch.

- Gây suy tim, đặc biệt ở người già và người có bệnh nền tim mạch.

Nghiên cứu của WHO cho thấy, mỗi năm có hàng triệu ca tử vong sớm liên quan đến bệnh tim do ô nhiễm không khí, đặc biệt là tại các quốc gia đang phát triển, nơi mức chỉ số AQI thường xuyên vượt ngưỡng an toàn.

Tăng nguy cơ bị ung thư

Một trong những tác hại nguy hiểm nhất của bụi mịn là khả năng gây ung thư, đặc biệt là ung thư phổi. Bụi PM2.5 không chỉ gây viêm mà còn chứa nhiều hợp chất độc hại như kim loại nặng, hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOC), chất dioxin… có khả năng làm biến đổi cấu trúc tế bào và DNA.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã xếp bụi mịn và nhóm chất gây ung thư nhóm 1 - tức là có bằng chứng rõ ràng gây ung thư ở người. Không chỉ ung thư phổi, việc tiếp xúc với bụi mịn lâu dài còn làm tăng nguy cơ mắc các loại ung thư khác như:

- Ung thư gan.

- Ung thư bàng quang.

- Ung thư vòm họng

Bụi mịn ảnh hưởng đến não bộ

Ảnh hưởng đến não bộ

Hiện nay, các nghiên cứu mới nhất đã cho thấy mối liên hệ đáng lo ngại giữa bụi mịn và sức khỏe não bộ. Do kích thước của hạt bụi PM2.5 siêu nhỏ, có thể vượt qua hàng rào máu não - một cơ chế bảo vệ tự nhiên của não và gây viêm não, tổn thương tế bào thần kinh.

Hậu quả là:

- Suy giảm trí nhớ, giảm khả năng tập trung.

- Tăng nguy cơ mắc bệnh Alzheimer và Parkinson.

- Gây rối loạn cảm xúc, tăng tỷ lệ trầm cảm, lo âu.

Đặc biệt trẻ nhỏ tiếp xúc thường xuyên với bụi mịn có nguy cơ suy giảm phát triển trí tuệ, ảnh hưởng đến khả năng học tập và hành vi.

Nguy cơ sinh non và trẻ nhẹ cân ở phụ nữ mang thai

Phụ nữ mang thai là đối tượng đặc biệt nhạy cảm với bụi mịn. Các hạt bụi có thể xâm nhập vào nhau thai, làm gián đoạn sự phát triển của thai nhi, dẫn đến các hậu quả nghiêm trọng như: Sinh non, sảy thai; trẻ sinh ra nhẹ cân, thiếu tháng; tăng nguy cơ mắc bệnh hô hấp bẩm sinh ở trẻ sơ sinh.

Các nghiên cứu tại Mỹ, Trung Quốc và Hàn Quốc đều đã chỉ ra rằng, nồng độ bụi PM2.5 cao trong không khí có mối liên hệ rõ ràng với các ca sinh non hoặc trẻ sơ sinh bị thiếu cân.

Suy yếu hệ miễn dịch

Khi bụi mịn xâm nhập vào cơ thể, chúng không chỉ gây viêm mà còn làm rối loạn hoạt động của hệ miễn dịch, khiến cơ thể dễ bị nhiễm trùng và khó chống lại vi khuẩn, virus. Ở người lớn, việc suy giảm miễn dịch có thể dẫn đến: Mệt mỏi kéo dài, chán ăn hay ốm vặt; tăng nguy cơ mắc các bệnh mãn tính.

Ở trẻ em, bụi mìn còn gây ức chế hoạt động sản sinh kháng thể, khiến trẻ dễ mắc các bệnh về đường hô hấp, dị ứng và tiêu hóa kéo dài.

Ảnh hưởng đối với môi trường

Không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe con người, bụi mịn còn là tác nhân gây hại nghiêm trọng đến môi trường làm giảm tầm nhìn, gây ra hiện tượng sương mù quang hóa; gây ô nhiễm đất và nguồn nước khi bụi lắng đọng; tác động tiêu cực đến hệ sinh thái, làm giảm năng suất cây trồng và ảnh hưởng đến đa dạng sinh học.

Bụi mịn cũng làm tăng nhiệt độ đô thị và góp phần gây ra biến đổi khí hậu khí tương tác với các khí nhà kính.

Cách bảo vệ sức khỏe trước bụi mịn

Trong môi trường ô nhiễm không khí ngày càng gia tăng, đặc biệt là ở các thành phố lớn, bụi mịn (đặc biệt là bụi PM2.5) đã trở thành mối đe dọa thường trực đối với sức khỏe cộng đồng. Thay vì bị động “chịu trận” mỗi người trong chúng ta cần chủ động thực hiện các cách phòng tránh bụi mịn hiệu quả để bảo vệ chính mình.

Đeo khẩu trang

Một trong những cách đơn giản và hiệu quả nhất để ngăn ngừa bụi mịn xâm nhập vào cơ thể là sử dụng khẩu trang lọc bụi mịn đạt chuẩn. Tuy nhiên, không phải loại khâu trang nào cũng có khả năng chống bụi mịn hiệu quả. Dưới đây là một số dòng khẩu trang được khuyến nghị:

Đeo khẩu trang trong môi trường có bụi mịn

>>Các loại khẩu trang lọc bụi hiệu quả: XEM TẠI ĐÂY.

- Khẩu trang N95, N99: Có khả năng lọc đến 95 - 99% bụi mịn PM2.5, PM 1.0. Đây là lựa chọn lý tưởng khi ra đường, đặc biệt trong những ngày chỉ số AQI cao (trên 100).

>>Khẩu trang lọc bụi tiêu biểu: Khẩu trang lọc bụi 3M 1860 N95, Khẩu trang 3M VFlex 9105 N95, Khẩu trang 3M 1870+  N95. 

- Khẩu trang y tế 3 lớp: Có thể lọc được bụi lớn và một phần bụi mịn thích hợp sử dụng hàng ngày.

- Khẩu trang than hoạt tính: Giúp lọc bụi kết hợp khử mùi, tuy nhiên cần thay thường xuyên để đảm bảo hiệu quả.

>>Tìm hiểu loại khẩu trang than hoạt tính phổ biến: Khẩu trang than hoạt tính Asia Mask, Khẩu trang than hoạt tính NeoVision DM01-AC, Khẩu trang y tế than hoạt tính 4 lớp.

Lưu ý khi sử dụng khẩu trang:

- Phải đeo kín mũi, kín miệng, không để hở.

- Thay khẩu trang sau mỗi 4 - 8 tiếng sử dụng, đặc biệt khi di chuyển nhiều ngoài trời.

- Không tái sử dụng khẩu trang dùng một lần.

Sử dụng máy lọc không khí

Dù ở trong nhà thì vẫn có thể bị ảnh bởi bụi mịn do không khí từ ngoài trời lọt vào qua cửa, khe hở hoặc hệ thống thông gió. Do đó, việc trang bị máy lọc không khí là giải pháp hiệu quả để loại bỏ bụi mịn và các tác nhân gây dị ứng khá như vi khuẩn, nấm mốc, phấn hoa.

Sử dụng máy lọc không khí tránh bụi mịn

Tiêu chí lựa chọn máy lọc không khí hiệu quả:

- Trang bị màng lọc HEPA chuẩn H13 hoặc H14 (lọc tới 99.97% hạt bụi có kích thước  ≥ 0.3 µm).

- Có cảm biến đo bụi mịn (PM2.5) và cảnh báo chất lượng không khí.

- Diện tích lọc phù hợp với không gian sử dụng.

- Có thêm tính năng tạo ion, lọc mùi, diệt khuẩn là điểm cộng.
Gợi ý sử dụng:

- Đặt máy tại phòng ngủ, phòng làm việc, phòng trẻ em - những nơi bạn ở với thời gian lâu nhất.

- Vệ sinh màng lọc định kỳ (thường là mỗi 1 - 3 tháng tùy loại) để đảm bảo hiệu suất lọc bụi.

Chế độ ăn uống lành mạnh

Chế độ ăn uống hợp lý trong môi trường ảnh hưởng bụi siêu mịn

Khi tiếp xúc với bụi mịn, cơ thể bị viêm nhiễm và tổn thương tế bào. Do đó, việc tăng cường khả năng miễn dịch từ bên trong rất cần thiết. Chế độ dinh dưỡng đóng vai trò lớn trong việc giảm thiểu tác hại của bụi mịn.

Gợi ý các thực phẩm bổ sung:

- Rau xanh, trái cây tươi: Giàu chất chống oxy hóa (vitamin A, C, E) giúp giảm viêm và bảo vệ tế bào.

- Thực phẩm giàu Omega-3: Cá hồi, hạt chia, hạt lanh - giúp tăng cường chức năng phổi và tim mạch.

- Trà xanh, nghệ, tỏi: Có tính kháng viêm giúp đào thải độc tố.

- Uống đủ nước (1.5 - 2 lít/ngày): Hỗ trợ thải độc qua mồ hôi.

Hạn chế:

- Thức ăn chiên xào, dầu mỡ, thực phẩm chế biến sẵn (có thể làm tăng gốc tự do, tăng viêm).

- Đồ uống có cồn và nước ngọt nhiều đường.

Trồng cây xanh trong nhà

Nhiều nghiên cứu cho thấy một số loại cây xanh có khả năng lọc bụi mịn và khí độc trong nhà hiệu quả. Việc trồng cây xanh trong nhà không chỉ làm đẹp không gian sống mà còn là một cách tự nhiên để cải thiện chất lượng không khí.

Trồng cây xanh lọc bụi mịn trong không gian sống

Các loại cây nên trồng:

- Lưỡi hổ: Lọc được bụi và hấp thụ khí CO2 ban đêm.

- Cây lan ý (Peace Lily): Khử độc formaldehyde, benzen, toluen.

- Cây trầu bà, thường xuân: Hấp thụ bụi và vi khuẩn.

- Cau cảnh, dương xỉ: Tăng độ ẩm không khí, làm mát phòng.

Lưu ý:

- Trồng ở nơi có ánh sáng nhẹ, thông gió tốt.

- Lau lá cây định kỳ để không tích tụ bụi.

Bụi mịn - tuy nhỏ bé nhưng lại là một mối đe dọa lớn đối với sức khỏe và môi trường sống của con người hiện đại. Với khả năng len lỏi sâu vào cơ thể, bụi PM1.5 có thể gây ra hàng loạt vấn đề nghiêm trọng như bệnh hô hấp, tim mạch, ung thư, ảnh hưởng đến não bộ và cả sự phát triển của trẻ nhỏ.

Trong hành trình ấy, các thiết bị bảo hộ chất lượng - đặc biệt là khẩu trang lọc bụi mịn, kính bảo hộ, quần áo chống bụi… đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe trong môi trường bụi mịn. 

Sản phẩm an toàn, đạt chuẩn để phòng chống bụi mịn khi làm việc hoặc di chuyển trong môi trường ô nhiễm, nơi cung cấp uy tín và tin cậy hàng đầu là Bảo Hộ An Toàn Việt. Với nhiều năm kinh nghiệm trong ngành, đơn vị chuyên cung cấp thiết bị bảo hộ lao động chính hãng, chất lượng cao, phù hợp cho cá nhân, doanh nghiệp và các ngành nghề đặc thù.